تابلوی شام آخر - بررسی یکی از نقاشی های داوینچی

شام آخر نقاشی است که توسط داوینچی در بین سالهای 1496 تا 1498 در سالن نهارخوری کلیسای دومینیکن سانتا ماریا کشیده شد . این نقاشی به صورت ازمایشی بر روی دیوار گچی نا مرطوب ، بر خلاف نقاشی بر روی دیوار ترکه در آن رنگ با گچ مرطوب ترکیب می شود ، کشیده شد . اما گذشت زمان نشان داد که این نوع نقاشی دوام چندانی ندارد . حتی پیش از تمام شدن کار نقاشی ، رنگ های روی دیوار مرتب پوسته پوسته می شدند و داوینچی مجبور بود آنها را دوباره بکشد . در طول سالیان متمادی، شام آخر مرتب فرو ریخته و دوباره پس از تخریب به حالت اول در امده است .امروز وقتی به این نقاشی نگاه می کنیم ، در حقیقت با نقاشی ای روبرو هستیم که تفاوت زیادی با شکل اولیه اش دارد .

ایا این نقاشی عید فصح را نشان می دهد ؟(مراسمی هشت روزه که توسط یهودیان به مناسبت مهاجرت بنی اسرائیل از مصر به کنعان انجام می شود )

جواب این سوال بی شک خیر خواهد بود . این مراسم یک روز قبل از جمعه قبل از عید پاک برگزار شد .( روزی که مسیح به صلیب کشیده شد ). همانطور که می دانید عید فصح از غروب خورشید شروع می شود در حالیکه پنجره های پس زمینه ساعات آغازین روز را نشان می دهد .از سوی دیگر مسیح و حواریون در این نقاشی در حال نشسته کشیده شده اند . در حالیکه قربانی عید فصح به صورت نشسته خورده نمی شود .

غذا

بر روی میز نان ورآمده ، ماهی ، شراب و چند نوع سبزی وجود دارد . به نظر من علاوه بر اینها مقداری پنیز نیز بر روی میز موجود است . بر روی میز هیچ نشانه ای از بره کباب شده که در عید فصح خورده می شود وجود ندارد .

لیوان ها / جام ها / شراب / بشقاب ها

بر روی میز 12 لیوان موجود است که در درون تمامی آنها شراب سرخ ریخته شده است . در آن زمان شراب را با آب مخلوط کرده و همراه غذا می نوشیدند . هر چند وجود لیوان تا حدودی غیر عادی است . در آن زمان یهودیان پیرو سنت قدیم از جام هایی با جنس خاک رس و چوب استفاده می کردند و لیوان فقط توسط رومیان استفاده می شد و افراد متمکن نیز از جام هایی با جنس فلز استفاده می کردند . این موضوع در مورد بشقاب های فلزی که در سرتاسر میز پخش شده اند نیز صادق است . بر روی میزهیچ کوزه یا پارچ جهت پر کردن دوباره جام ها وجود ندارد . همچنین در نقاشی بطری شیشه ای کوچکی کشیده شده است و آنطور که از ظاهرش بر می آید خالی بوده و کوچکتر از آن است که شراب مورد نیاز را نگهداری کند .

شرح نقاشی

این نقاشی بی شک لحظه ای را به تصویر می کشد که در آن مسیح ، به گفته ی یوحنا ، خطاب به حواریون گفت : " به شما می گویم که بی شک ، بی شک یکی از شما به من خیانت خواهد کرد . " از اینرو شام آخر نشاندهنده ی عکس العمل حواریون نسبت به این گفته می باشد .

یوحنا یا مریم مجدلیه ؟

نویسنده داستان " راز داوینچی " ، دن براون ، در جایی از زبان یکی از شخصیت های داستان به نام " تیبینگ " می گوید :" شخصی که در کنار مسیح نشسته است ، یوحنا نبوده و در حقیقت مریم مجدلیه است ." این نظریه در گذشته بار ها مطرح شده است . بر طبق آن ، مسیح پیش از کشته شدن با زنی به نام مریم ازدواج کرده و پس از به صلیب کشیده شدن ، کودکی نیز از او متولد شده است .

اعتراف می کنم کسی که درکنار مسیح نشسته بسیار شبیه به یک زن تصویر شده است . ولی ایا شواهد کافی مبنی بر مریم بودن آین شخص وجود دارد ؟ از اینرو بهتر است به برخی نکات اشاره شود :

آیا کلیسای وقت اجازه چنین کاری را به داوینچی می داد ؟

در آن زمان معمول بوده که نقاشان افراد جوان را به شکل زنان بکشند . و همانطور که می دانید یوحنا جوان ترین حواری مسیح بوده است ، از اینرو داوینچی او را به شکل زنان تصویر کرده است .

گفته شده که لئوناردو داوینچی فردی همجنس باز بوده است .

اگر این شخص مریم است ، پس یوحنا کجاست ؟ برخی می گویند او در زیر میز پنهان شده است .

ایا چیزی که دور گردن یوحنا ست گردنبند است ؟ اگر اینطور است پس دستور مسیح چه می شود که به او گفت " برو و هرچه که در اختیار داری ، بفروش " هرچند کسانی که در نقاشی شام آخر بند جامه بر گردن دارند بیشتر از 6 نفر هستند .

در داستان راز داوینچی تیبینگ در شرح شام آخر به دستانی ظریف که در هم پیچیده شده اند و نشانه ای مبنی بر وجود سینه های زنانه در شخصی که کنار مسیح نشسته است ، اشاره می کند . به نظر من دستان یوحنا چندان هم ظریف نیستند و دیدن سینه زنانه در یوحنا نیز نیازمند قدرت تخیل عمیقی است !

به ابروان مریم / یوحنا دقت کنید . در آن زمان عرف بوده که زنان آنها را کاملاً بتراشند . به عنوان مثال به ابروان مونا لیزا توجه کنید .( شواهدی وجود دارد که نشان می دهد داوینچی آندو نقاشی را در یک دوره زمانی کشیده است ) . اگر به تصویر یعقوب و فیلیپ نیز نگاه کنید خواهید که آنها نیز در این نقاشی فاقد ابرو هستند .

پس با ساده ترین توضیحات می توان فهمید که جوانی که در نقاشی کنار مسیح نشسته یوحنا است که به شکل زنانه و بدون ریش کشیده شده است .و یا شاید داوینچی توانسته کلیسای وقت را متقاعد کند که آن شخص یوحناست !

زمان

به نظر می رسد که این مراسم در بعد از ظهر انجام شده است . هرچند لئوناردو از طریق نور ورودی از سه پنجره ی ته سالن نشان می دهد که هوا روشن بوده است . همچنین او منبع سومی از نور را که از بخش جلویی میز سمت چپ می تابد را نیز نشان می دهد . شاید او می خواسته نشان دهد که فضا بزرگتر است و یا اینکه این مراسم در طول روز انجام شده است .

زمینه و طرح نقاشی شام آخر

داوینچی برای کشیدن شام آخر ، مستندات کمی از این ضیافت در اختیار داشته است . او نیز چون دیگر هنرمندان به دنبال انتقال حس و پیام خود و نیزگرفتن مجوز هنری از طریق وقایع اصلی بوده است . همانطور که هنرمندان اغلب اوقات جهت بهتر رساندن مفهوم تغییراتی در یک صحنه ایجاد می کنند ، داوینچی نیز به منظور انتقال حس و پیام خود تغییراتی چند در موضوعی که به او گفته شده بود بکشد ، داده است .

یکی از دلایلی که باعث مشهور شدن شام آخر شده این است که داوینچی از روشی کاملاً غیرمعمول برای به تصویر کشیدن شام آخر استفاده کرده است . در اکثر نقاشی هایی که از شام آخر کشیده شده است ، مسیح مشغول دادن نان و شراب به حواریون است– که در جای خود تصویری ارام و زیبا است. در اکثر این نقاشی ها ، یهودا جدا از بقیه ی حواریون در حالیکه بسیار خشمگین است ، در گوشه ای ایستاده است .البته این چیزی است که کلیسای دومینیکن می پنداشته است . وقتی راهبان با این نقاشی ، که در آن حواریون هر کدام در حال فریاد زدن بودند ، روبرو شدند ، علاقه چندانی به آن نشان ندادند و در حقیقت این عدم رضایت باعث بیشتر مشهور شدن این نقاشی شد .